- نویسنده : موسسه فرهنگی امید
- مدت زمان مطالعه : 2 دقیقه
کودک مهاجر بی‌نیاز از تحصیل نیست
«هیچ کودک افغانستانی، حتی مهاجرانی که به صورت غیرقانونی و بدون مدرک در ایران حضور دارند، نباید از تحصیل بازبمانند و همه آنها باید در مدارس ایرانی ثبت‌نام شوند.» این فرمان رهبری در پاییز سال 1393 است که پس از آن، محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت وقت، قول پیگیری این دستور را داد و چند ماه بعد وزیر آموزش و پرورش نیز مجوز ثبت‌نام کودکان اتباع خارجی (که عمدتاً افغانستانی بودند) را صادر کرد.
روال اداری آموزش کودکان مهاجر، تنها در ادارات آموزش و پرورش و دفاتر مدرسه‌ها آغاز و پایان نمی‌یابد. پیش از این، گام نهایی در ابتدا باید از طریق دفتر کفالت این اداره معرفی‌نامه حمایت تحصیلی برای کودکان خانواده‌های افغانستانی صادر شود. در سال شروع این طرح (1394) و سال‌های بعد خانواده‌های بسیاری، چه با اقامت مجاز و چه غیرمجاز، برگه حمایت تحصیلی را دریافت می‌کنند و تعداد قابل توجهی نیز موفق نمی‌شوند و ناکام می‌مانند.
مسیر دسترسی به تحصیل کودکان مهاجر در ایران بسیار پرفراز و نشیب بوده و به نظر می‌رسد چالش‌های این مسیر بیش از هر چیز دیگری تحت تأثیر سیاست‌های کلان بوده است. «موسسه فرهنگی امید اخبارتی» در این شماره در گفت‌وگو با مدیر پژوهش انجمن «دیاران» (انجمن حامی مهاجران) و مدیر یکی از مدارس ویژه کودکان بازمانده از تحصیل، مشکلات و موانع پیش روی تحصیل دانش‌آموزان اتباع خارجی را مورد بررسی قرار داده است.
وزارت کشور، مردادماه سال ۱۳۹۹ دستورالعمل جدیدی در خصوص چگونگی تحصیل کودکان مهاجر صادر کرد که طبق آن، عملاً کودکان افغانستانی با اقامت غیرمجاز که تا پیش از این در مدارس ثبت‌نام نکرده‌اند، دیگر قادر به ثبت‌نام نخواهند بود و نتیجتاً از تحصیل بازمی‌مانند. طبق این دستورالعمل، برگه حمایت تحصیلی و معرفی به آموزش و پرورش تنها برای کودکان افغانستانی با مدارک اقامتی و یا کودکان مهاجران غیرمجازی که در سال‌های قبل از طرف وزارت کشور برگه حمایت تحصیلی دریافت کرده‌اند، صادر خواهد شد.
لزوم هموارسازی تحصیل رایگان اتباع خارجی
«پیمان حقیقت‌طلب» مدیر پژوهش انجمن «دیاران» گفت: «پیش از فرمان مقام معظم رهبری در سال 1393 دانش‌آموزان مهاجر در ایران که بیش از 95 درصد (بیش از 300 هزار نفر) آنها افغانستانی بودند، از حق تحصیل برخوردار نبودند. فرمان رهبری دو تغییر در این مسأله ایجاد کرد. پیش از آن، این تعداد در مدارس ایران شهریه پرداخت می‌کردند و با این فرمان، امکان تحصیل رایگان آنها فراهم شد. تغییر مهم دیگر این بود دانش‌آموزانی که خانواده‌های‌شان مدرک اقامتی معتبر نداشتند نیز امکان تحصیل رایگان برایشان میسر شد.»
این مدیر پژوهش انجمن فعال در حوزه مسائل مهاجرت در گفتگو با کارشناس موسسه فرهنگی امید اخباراتی (Omid Akhbarati Institute) افزود: «تحصیل دانش‌آموزان فاقد مدرک معتبر دارای فرایند است. گام اول این است که خانواده آنها، اطلاعات خود را در اداره اتباع ثبت کند و اداره اتباع پس از آن برگه آبی رنگ حمایت از تحصیلی را صادر می‌کند و پس از آن نیز، آموزش و پرورش افراد دارای این برگه را مجاز به ادامه تحصیل می‌داند.»
وی یادآور شد: «بسیاری از خانواده‌ها که در سال‌های اخیر برگه حمایت تحصیلی را دریافت کرده‌اند، تازه‌مهاجر نیستند. بخش عمده‌ای از آنها افرادی هستند که مدرک اقامتی آنها منقضی شده و امکان تمدید و ادامه اقامت قانونی آنها وجود ندارد.»
رشد جمعیت مهاجر غیرقانونی در سایه قوانین مهاجرت
حقیقت‌طلب با تأکید بر اینکه بخشی از قوانین مهاجرتی ایران بعضاً مهاجران دارای اقامت قانونی را تبدیل به مهاجران غیرقانونی می‌کند، افزود: «در سال‌های اخیر به دلیل مشکلات داخلی افغانستان، شاهد افزایش روند مهاجران جدید و به تبع آن متقاضیان برگه حمایت تحصیلی در کشور بودیم. از سوی دیگر، برخی از مهاجران که حضورشان قانونی است، بعد از مدتی ناخواسته به جهت غیرقابل تمدید بودن ویزا، فرایند نامناسب تمدید اقامت، تبدیل وضعیت کارت آمایش مشروط به داشتن پاسپورت و گاه تعطیلی ناگهانی سفارت افغانستان، مهاجران در ایران را پا در هوا کرده است؛ چراکه مدرک اقامتی‌شان در ایران باطل شده و از سوی دیگر نیز نمی‌توانند از کشور افغانستان مدرک جدید دریافت کنند و در نهایت ناخواسته به مهاجران غیرقانونی تبدیل می‌شوند.»
وی تصریح کرد: «سیاست‌ها و بعضاً قوانین جاری در خصوص مسائل مهاجرت در کشور نتوانسته پاسخگوی مسائل متعدد حوزه مهاجرت باشد. به نظر می‌رسد تلاش مسئولان امر نیز بر این است که با برخی مانع‌تراشی‌ها و یا اهرم «برگه حمایت تحصیلی» از مشکلات در این حوزه بکاهند. این است که ثمره پیاده‌سازی سیاست عدم صدور برگه حمایت تحصیلی برای تازه مهاجران به نوعی راه تحصیل کودکان اتباع خارجی را در کشور سد می‌کند.»
تجربه مدارس خودگردان مهاجران افغانستانی
نادر موسوی، مدیر مدرسه فرهنگ و خانه کودکان آفتاب درباره تجربه مدارس خودگردان مهاجران افغانستانی در ایران گفت: «مدارس خودگردان در ایران که با تغییر سیاست‌ها با موانع متعددی روبه‌رو شده بودند، با همت بسیاری از جوانان و به‌ویژه بانوان افغانستانی نقش بسیار زیادی در ارتقاء سطح سواد کودکان مهاجر داشته و با تربیت نیروی انسانی متخصص در زمینه آموزش، هویت‌بخشی، کاهش آسیب‌های اجتماعی جامعه مهاجر و میزبان، جامعه‌پذیری صحیح و در نهایت آماده‌سازی برای بازگشت و شکل‌گیری تشکل‌ها و سازمان‌های اجتماعی و… گام‌های مهمی برداشتند.»
موسوی با مروری بر روند شکل‌گیری این مدارس در ایران افزود: «مدارس خودگردان مدارسی است که به دست تحصیلکردگان مهاجر افغانستانی و به‌ویژه بانوان در یک اتاق از خانه‌شان، منازل مسکونی اجاره‌ای، مساجد و… تشکیل می‌شد.»
وی تشریح کرد: «فعالیت این مدارس از همان نخستین روزهای مهاجرت به ایران در دهه ۶۰ آغاز و با وضع قوانین مهاجرتی و محدودیت تردد و محرومیت کودکان مهاجر از نامنویسی در مدارس، شکل جدی‌تری به خود گرفت. در دهه ۷۰ و ۸۰ نیز به اوج خود رسید؛ چراکه با وضع قوانین محدودکننده و همچنین سختگیری در دادن مدارک اقامتی به مهاجران و خانواده‌هایی که با بحران جنگ‌های داخلی و طالبان، تازه به ایران می‌آمدند بسیاری از کودکان از رفتن به مدرسه محروم شدند. بدین ترتیب مدارس ذکر شده در این ایام و از سوی بسیاری از معلمان افغانستانی که تازه به ایران مهاجرت کرده بودند و همچنین تحصیلکردگانی که در حال اخذ دیپلم و در سال‌های آخر دبیرستان بودند، شکل گرفت. نظام آموزشی اکثریت این مدارس نیز مبتنی بر همان کتاب‌های درسی ایران بود که در کنار آن تاریخ و جغرافیای افغانستان هم تدریس می‌شد.»
به گفته موسوی، مدارس خودگردان مهاجران را می‌توان مستقل‌ترین و کارآمدترین نهادی دانست که از سوی خود مهاجران تأسیس شده و فعالیت آنها به دور از هرگونه خط‌کشی‌های قومی و مذهبی و نژادی بوده است.
سرگردانی اتباع خارجی در میان دفاتر کفالت
فاطمه خاوری، مدیر مدرسه جویندگان دانش (ویژه کودکان بازمانده از تحصیل در خصوص مشکلات پیش روی تمدید و یا صدور برگه جدید حمایت تحصیلی به دانش‌آموزان افغانستانی در گفتگو با کارشناس موسسه فرهنگی امید اخباراتی (Omid Akhbarati Institute) گفت: «وضعیت پیش رو نشان‌دهنده ناهماهنگی در صدور برگه حمایت تحصیلی است و ضعف در اطلاع‌رسانی قبل از اجرای دستورالعمل‌های جدید در این خصوص مشکلات را دوچندان می‌کند. بعضاً مردم هنگامی مطلع می‌شوند که طرح به اتمام رسیده و این مسأله باعث می‌شود تا تعداد زیادی از کودکان همچنان از تحصیل بازبمانند.»
وی ادامه داد: «چون مدارک مورد نیاز از قبل اعلام نمی‌شود، مردم برای تهیه مدارک مورد نیاز زمان محدودی دارند و این خود از موانع جدی موجود در این حوزه به شمار می‌آید.»
این مدیر مدرسه کودکان بازمانده از تحصیل در منطقه «کن» ناهماهنگی بین دفاتر کفالت را مانع بزرگی بر سرراه خانواده‌ها خواند و تصریح کرد: «برنامه‌ریزی نامطلوب و ناهماهنگی بین دفاتر کفالت خانواده‌های دانش‌آموزان اتباع را سرگردان کرده است. ما در جریان هستیم که دفتر کفالت در یک محله به شخصی که مراجعه کرده بود گفته بود سهمیه دفترشان تمام شده و فرد را به دفتر کفالت دیگری ارجاع داده بود. اگرچه فرد با وجود بعد مسافت به آن دفتر نیز مراجعه کرد اما با پاسخی مشابه و به دفتر دیگری در نقطه‌ای دورافتاده‌تر ارجاع داده شد و در نهایت متأسفانه فرد سردرگم و پشیمان از پیگیری کارش، منصرف شده بود.»
مدارس خودگردان را بهتر بشناسید
خاوری با اشاره به اینکه بسیاری از کودکان تحصیلکرده در مدارس خودگردان فاقد کارنامه‌ای با مهر آموزش و پرورش هستند، افزود: «این مسأله نیز مانعی برای گرفتن برگه حمایت تحصیلی است؛ اگرچه بعضی از مناطق در این خصوص همکاری لازم می‌کنند، اما در بیشتر موارد این کارنامه‌ها به رسمیت شناخته نمی‌شوند.»
وی در بیان راهکار مؤثر در این زمینه تأکید کرد: «اگر مدارس خودگردان از طرف آموزش پرورش به رسمیت شناخته شوند، زمینه ساماندهی این مدارس با کمک مسئولان مربوطه و آموزش پرورش فراهم شود، ماهیت آنها شکل رسمی و قانونی پیدا خواهد کرد و مشکل پیش رو برطرف خواهد شد.»
این مدیر مدرسه جویندگان دانش یادآور شد: «ناگفته نماند این مشکلات بیشتر برای دانش‌آموزانی است که خواهان ادامه تحصیل در مدارس دولتی هستند و در حین تحصیل تغییر مکان آموزشی می‌دهند که این مسأله مستلزم دریافت برگه حمایت تحصیلی است. اگر دانش‌آموزانی تا پایان کلاس دوازدهم در این مدارس درس خوانده باشند، این مشکل را نخواهند داشت؛ چون دیپلم آنها به صورت بین‌المللی است و حتی می‌توانند ادامه تحصیل دانشگاهی نیز در روند تحصیلی خود داشته باشند.»
کلیه حقوق مادی و معنوی این نوشته، متعلق به موسسه فرهنگی امید اخباراتی فرداد (Omid Akhbarati Institute) می باشد. استفاده از این اثر با ذکر منبع بلامانع است.
